ਅੱਖਾਂ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਛੋਟੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਅੰਗ ਹੈ| ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮੈਟਾਬੋਲਿਕ ਬਦਲਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ| ਸ਼ੂਗਰ ਯਾਨੀ ਕਿ ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਦੇ ਚੱਲਦੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਕਾਪਣ ਧੁੰਦਲਾਪਨ ਮੋਤੀਆ ਅਤੇ ਰੈਟਿਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਡਾਇਬਟਿਕ ਰੈਟੀਨੋਪੈਥੀ ਵਰਗੀ ਗੰਭੀਰ ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ| ਸ਼ੂਗਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ 20 ਤੋਂ 40 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੈਟੀਨੋਪੈਥੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ| ਡਾਇਬਿਟੀਜ਼ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਤਕਲੀਫ਼ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਅੰਨ੍ਹੇਪਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ| ਡਾਇਬਟਿਕ ਰੈਟੀਨੋਪੈਥੀ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੱਛਣ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਸਦਾ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ| ਡਾਇਬਟਿਕ ਰੈਟੀਨੋਪੈਥੀ ਹੋਣ ਦੇ ਇਹ ਤਿੰਨ ਅਹਿਮ ਕਾਰਨ ਹਨ: ਕਿੰਨੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਹੈ,ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਚਰਬੀ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਡਾਇਬਟਿਕ ਰੈਟੀਨੋਪੈਥੀ ਅਤੇ ਲਾਈਫ ਸਟਾਈਲ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਲੇਜ਼ਰ ਜਾਂ ਸਰਜਰੀ ਜ਼ਰੀਏ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਵਾਈਆਂ ਵੀ ਕੁਜ਼ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅਸਰ ਦਾਰ ਹਨ| ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ ਲੈਵਲ ਨੂੰ ਮੈਨੇਜ ਕਰ ਕੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਸਧਾਰਨ ਡਾਇਬਟਿਕ ਰੈਟੀਨੋਪੈਥੀ ਦੇ ਚਾਰ ਜਾਂ ਦੋ ਲੈਵਲ ਤੱਕ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਘਟਾ ਸਕਦੇ ਹਨ| ਆਦੇਸ਼ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਸਾਡੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਚਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਹੈ ਜਾਂ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰੀ-ਡਾਇਬਟਿਕ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਚੈਕਅੱਪ ਜਰੂਰ ਕਰਵਾਓ ਅਤੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਵਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਡਾਕਟਰ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ (ਐਮ ਐਸ ਐਡਮਿਨ) ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਦੇਸ਼ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਗਰ ਦੀ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਇਲਾਜ਼ ਲਈ ਅਤਿ ਆਧੁਨਿਕ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਾਹਿਰ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਦੁਆਰਾ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਇਲਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ| 

मधुमेह (शुगर) वाले मरीजों के लिए खास जानकारी – आदेश अस्पताल बठिंडा

आंखें देखने में तो छोटी नज़र आती हैं लेकिन ये कई हिस्सों से मिलकर बना हुआ एक जटिल अंग है, इनमें से कई हिस्से खून में होने वाले मेटाबोलिक बदलावों के प्रति संवेदनशील होते हैं| मधुमेह यानी डायबिटीज़ के चलते आंखों में सूखापन, धुंधलापन, मोतियाबिंद और रेटिना को प्रभावित करने वाली डायबिटिक रेटिनोपैथी जैसी गंभीर तकलीफें हो सकती हैं| मधुमेह से प्रभावित 20% से 40% लोगों में रेटिनोपैथी की शिकायत होती है| डायबिटीज़ की वजह से लोगों को देखने में तकलीफ़ और कई बार अंधेपन का भी सामना करना पड़ सकता है| डायबिटिक रेटिनोपैथी आंखों को प्रभावित करती है और हो सकता है कि इसके कोई भी शुरूआती लक्षण नज़र न आए इसके होने पर धीरे-धीरे आंखों की रोशनी ख़त्म होने लगती है और कई बार आंखों की रोशनी पूरी तरह से जा सकती है| डायबिटिक रेटिनोपैथी होने की ये तीन अहम वजहें हैं: कितने समय से डायबिटीज़ है, खून में चर्बी का अधिक होना और हाई ब्लड प्रेशर, इसके इलावा बहुत हद तक डायबिटिक रेटिनोपैथी और लाइफ़स्टाइल एक दूसरे से जुड़ी हुई हैं| आमतौर पर इसका इलाज हालात को देखते हुए लेज़र या सर्ज़री के ज़रिए किया जाता है|  हालांकि, कुछ हद तक दवाएं भी असर करती हैं| अच्छी तरह ब्लड शुगर लेवल को मैनेज करके कुछ लोग साधारण मधुमेह रेटिनोपैथी के 4 या 2 लेवल तक के ख़तरे को टाल सकते हैं| आदेश हस्पताल आखों के विभाग के डॉ राजविंदर कौर ने हमारे स्वंदाता से बातचीत करते हुए बताया की अगर आपको हाल ही में पता चला है कि आपको डायबिटीज़ या प्रीडायबिटीज़ है ,तो आप अपनी आंखों का चेकअप अवश्य करवाएं और साल में एक बार आंखों की जांच ज़रूर करवानी चाहिए इसी के साथ डॉ गुरप्रीत सिंह गिल (एम् एस एडमिन) ने बताया की आदेश हस्पताल में आखों के विभाग में शुगर (मधुमेह) की जाँच और इलाज़ के लिए अति आधुनिक मशीनों के साथ साथ माहिर डाक्टरों की टीम द्वारा उच्च स्तर का इलाज भी किया जाता है|

ਸਰਦਾਰਗੜ੍ਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ 22 ਸਾਲ, ਰਸੋਈਘਰ ਵਿੱਚ ਖਾਣਾ ਬਨਾਉਣ ਸਮੇਂ ਅਚਾਨਕ ਕੂਕਰ ਫਟ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਸ਼ਰੀਰ ਜਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਐਮਰਜੰਸੀ ਆਦੇਸ਼ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਖੇ ਦਾਖ਼ਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਡਾ. ਸੌਰਭ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 70 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸ਼ਰੀਰ ਜਲ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਡਾ. ਸੌਰਭ ਗੁਪਤਾ (ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਰਜਨ) ਨੇ ਉਸਦਾ ਤੁਰੰਤ ਇਲਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਇਲਾਜ ਦੇ ਵਿੱਚ ਐਂਟੀਬਾਇਓਟਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਡਰੈਸਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਨੇ ਮਰੀਜ਼ ਦਾ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਵੀ ਵਧਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਘਬਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਅਤੇ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਹਸਤਪਾਲ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਦੇਖ਼ ਪਾਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਚਮੜੀ ਛੇਤੀ ਰਿਕਵਰ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੁਣ ਚਲਣ ਫਿਰਨ ਵੀ ਵਧੀਆ ਲੱਗ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਨੇ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਸੋਈਘਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਸਮੇਂ,ਅੱਗ ਦੇ ਕੰਮ ਜਾਂ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਅਣਸੁਖਾਵੀਂ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਡਾ. ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ (ਐਮ ਐੱਸ ਐਡਮਿਨ) ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਵਾਂਦਾਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਦੇਸ਼ ਹਾਸਤਾਪਲ ਦਾ ਪਲਾਸਟਿਕ ਸਰਜਰੀ ਵਿਭਾਗ ਅਤਿ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਲੈਸ ਜਿਥੇ ਕਿ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਰੀਕੰਸਟ੍ਰਕਟਿਵ (ਮੁੜ ਉਸਾਰੂ ) ਸਰ੍ਜਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਲੇ ਹੋਏ ਮਰੀਜਾਂ ਅਤੇ ਜਲਣ ਕਾਰਨ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਸਰਜਰੀ,ਜਖ਼ਮ ਤੇ ਚਮੜੀ ਲਗਾਉਣਾ ਆਦਿ ਅਸਥੈਟਿਕ੍ਸ, ਲੇਜ਼ਰ ਆਦਿ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਰ੍ਜਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।    

आदेश अस्पताल में 70 प्रतिशत जले हुए मरीज का हुआ सफ़ल इलाज

सरदारगढ़ शहर के निवासी जिनकी उम्र 22 साल, रसोई घर में खाना बनाते समय अचानक कुकर  फट गया, जिसके कारण लड़के का शरीर जल गया था। उसको इमरजेंसी आदेश अस्पताल में दाखिल किया गया। डॉ सौरभ गुप्ता ने मरीज को देख कर बताया कि 70 प्रतिशत शरीर जल चूका था। डॉ सौरभ गुप्ता (प्लास्टिक सर्जन) ने उन का तुरंत इलाज शुरू किया, इलाज में एंटीबायोटिक दवायों के साथ-साथ ड्रेसिंग की गई, इसके साथ डॉक्टर साहब ने मरीज का आत्मविश्वास बढ़ाते हुए बताया कि घबराने की कोई बात नहीं है। समय पर और अच्छे ढंग से इलाज शुरू होने के कारण और अस्पताल में अच्छी देखरेख के कारण मरीज के शरीर की चमड़ी जल्दी रिकवर हो गई और अब वह चलने फिरने में भी सक्षम हो गया है इसके साथ डॉक्टर साहब ने सतर्क करते हुए बताया कि रसोई घर में काम करते समय, आग के काम करते समय  या बिजली के काम करते समय सावधानी रखनी चाहिए नहीं तो कोई भी दुर्भाग्यवश हादसा हो सकता है। डॉक्टर गुरप्रीत सिंह गिल (एम एस एडमिन) ने हमारे संवाददाता से बातचीत करते हुए बताया कि आदेश अस्पताल का प्लास्टिक सर्जरी विभाग अत्याधुनिक तकनीक द्वारा लैस जहां पर हर प्रकार की रिकंस्ट्रक्टिव सर्जरीयां जैसे की  जले हुए मरीजों और जलने कारण जुड़े हुए अंगो की सर्जरी, जख्म पर चमड़ी लगाना आदि अथवा एस्थेटिक, लेजर आदि हर प्रकार की सर्जरीयां की जाती है।

82 ਸਾਲ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਵਾਂ ਜੀਵਨ ਦਾਨ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਖੇਤਰ  ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਡਾਕਟਰ ਸੌਰਭ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰਦੇ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ ਗੁਰਦੇ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ। ਡਾਕਟਰ ਸੌਰਭ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਖੂਨ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਗੁਰਦੇ ਵਿੱਚ 40 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਦੀ ਗੰਢ ਸੀ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ “ਪਾਰਸ਼ियल ਨੇਫ੍ਰੈਕਟਮੀ” ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੇ ਦਾ ਕੈਂਸਰ ਹੋਣ ਤੇ ਪੁਰਾ ਗੁਰਦਾ ਕੱਢਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਸਿਰਫ ਗੰਢ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਗੁਰਦੇ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਡਾਕਟਰ ਸੌਰਭ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗੁਰਦੇ ਬਚਾਏ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਕੀਰਤੀਮਾਨ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਡਾ. ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ (ਮੈਡੀਕਲ ਸੁਪੇਰਿੰਟੈਂਡੈਂਟ ਐਡਮਿਨ ਆਦੇਸ਼ ਹਸਪਤਾਲ ) ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਵਾਂਦਾਤਾ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ  ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਠਿਨ ਤੋਂ ਕਠਿਨ ਸਰਜਰੀਆਂ ਲਈ ਹੁਣ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਜਾਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਅਤਿ ਆਧੁਨਿਕ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਆਦੇਸ਼ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।

82 वर्षीय वयोवृद्ध का कैंसर निकालकर बचाया गुर्दा !
82 वर्षीय वयोवृद्ध को उस समय नया जीवन मिल गया जब क्षेत्र के प्रसिद्ध यूरोलॉजिस्ट डॉक्टर सौरभ गुप्ता ने उसके गुर्दे से कैंसर निकालकर बाकी गुर्दा बचा लिया। डॉ सौरव गुप्ता ने बताया कि इस वयोवृद्ध व्यक्ति के पेशाब में लंबे समय से खून आता था और बाएं गुर्दे में 40 मिली मीटर की गांठ थी इनका सफल ऑपरेशन “पार्शियल नेफ्रक्टोमी” की तकनीक से किया गया। जिसमें गुर्दे के कैंसर होने पर पूरा गुर्दा निकालने की जरूरत नहीं अपितु सिर्फ गांठ निकाल कर बाकी गुर्दा बचाया जा सकता है। इससे पहले भी इस तकनीक का उपयोग करके डॉक्टर सौरभ गुप्ता ने कई लोगों के गुर्दे बचाएं हैं परंतु इतने वयोवृद्ध व्यक्ति का ऑपरेशन करके क्षेत्र में नया कीर्तिमान स्थापित किया। डॉक्टर गुरप्रीत सिंह गिल (मेडिकल सुपरिटेंडेंट एडमिन आदेश अस्पताल) ने हमारे संवाददाता को बताया कि इस प्रकार की जटिल सर्जरी के लिए अब लोगों को दिल्ली या चंडीगढ़ जाने की आवश्यकता नहीं तथा अब यह सुविधाएं आदेश अस्पताल में मौजूद हैं।